Şamanizm ve şamanist transın mağara sanatıyla ne gibi bir ilgisi olabilir diye sorulduğunda aklıma, ilk olarak şamanizmin ve Paleolitik sanatın neler olarak tanımlanacağı geliyor. Açıkçası ikisine de burada kısaca bile olsa, değinmek benim sınırlarımı çok fazla aşıyor...
Tarihöncesi arkeolojisinde temel bilgi kaynaklarımızdan bir tanesi de, ilgilendiğimiz toplumlarla ilgili detaylar konusunda bize yardımcı olabilecek etnoloji ve sosyal antropoloji. Bugün hala tarihöncesindeki gibi yaşamakta olduğunu düşündüğümüz toplumlar incelenerek, bugün onlarda bulunan bazı özellikler anoloji yoluyla tarihöncesi topluluklar için de genellenebiliyor. Ancak tabi ki, bunun bazı sakıncaları var. Bunların en başında, günümüzde yaşayan topluluklarla tarihöncesindekilerini birbirine benzeterek genellemenin ne kadar sağlıklı olabileceği sorusu geliyor.
Üst Paleolitik mağara sanatının şamanist etkinlikler sonucu ortaya çıktığıyla ilgili yorumlar da, yine bu şekilde ve bence sağlıklılığı tartışılabilir yorumlarla ortaya çıktı. Şamanizm nedir, ne zamandır vardır, Paleolitik insanlara şamanist demek doğru mudur gibi soruların mutlaka araştırılması gerekir. Ben bunların çoğunlukla Paleolitik sanata günümüdeki düşünce yapısıyla bakılmasından dolayı ortaya çıkan sorular olduğu fikrindeyim. Kısacası, Paleolitik sanatın, neden yapıldığını asla tam olarak, bilimsel bir şekilde kanıtlanabilir bir şekilde asla ortaya koyamayacağımızı düşünüyorum. Bazı yerlerde bunun nedenleri ile ilgili ipuçları ortaya çıksa da, bunların da çoğunluğu doğru olacak genellemeler doğuramayacağını sanıyorum.
Elbette, bu tür konuların popülerleşmesi, insanlar tarafından anlaşılıp önemsenebilmesi için, bazı genellemeler yapıldığında, Paleolitik sanatın, bugün şamanizm olarak bildiğimiz olguyla yakınlığından bahsedilebilir. Ancak, bunu asla net olarak söyleyemeyeceğiz. Söylesek de bu bence gerçek anlamda bilimsel ilkelere uygun bir önerme olmayacak.
Paleolitik sanatın, bugünkü anlamıyla sanat kavramına uygun bir üretim olsun diye yapılmamış olduğu konusunda uzmanlar birleşiyor. Öyleyse, ortaya, bu "eserlerin" ortaya çıkmasında bir başka nedenin olduğunu düşünüyoruz. Tarihöncesi arkeologları arasında, Paleolitik sanatla ilgili düşüncelerin zaman içindeki değişimi de araştırmak için ilginç bir konudur. Dönemlere göre arkeologların sanata bakışı da değişmiştir.
Günümüzde Paleolitik insan ve dolayısıyla da onların sanatı hakkında ne kadar şey bildiğimizi düşündüğümüzde, bugün pek çok konu hakkında genelleme yapmaya hakkımız olmayacağını, ileride yapılacak küçücük bir keşifle bile bugün ortaya attığımız çok büyük teorilerin çöpe gidebileceğini söyleyebiliriz. O nedenle, belki ortaya büyük teoriler koymaya çalışmaktansa, bu insanların nasıl yaşamış olduğuyla ilgili daha fazla bilgi edinmekte yarar olacaktır diye düşünüyorum.
Şamanizm konusuyla tam olarak değil, ancak Paleolitik sanatla ilgili aşağıdaki yayınları tavsiye ederim:
Güven Arsebük'ün İnsan ve Evrim (1995) kitabında Homo sapiens'in anlatan bölümde kısaca bu konuya değiniliyor.
Steven Mithen'in Aklın Tarihöncesi (1999) kitabı da, önemli bir kaynak olarak bu konuya da değiniyor.
Mehmet Ateş'in Mitolojiler ve Semboller (2001) kitabı da ilginç olabilir.
İnsanın En Güzel Tarihi (2000) bu konudaki iyi kitaplardan bir tanesidir.
Paul Bahn, bu konuda dünyada en önemli otoritelerden bir tanesidir. Onun makalelerini tavsiye ederim.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder