Ateşin Denetimi ve Afrika'dan İlk Çıkış (out-of-Africa)

Berkay Dinçer

Ateşin Denetimi ve Afrika'dan İlk Çıkış (out-of-Africa)

İnsanlar bugünkü bilgilerimize göre, insan evriminin Homo erectus evresinden önce Afrika dışına çıkmamışlardır. Bazı araştırıcılar Homo habilis aşamasını Homo ergaster’in izlediğini ve Afrika’dan ilk çıkışın Homo ergaster aşamasında olduğunu düşünmektedirler; bu görüşün doğruluğu, çeşitli nedenlerden dolayı, olası olsa da, bu konuda henüz yeterince bilgimiz yoktur. Bu konuda, ülkemiz açısından da önemli sayılabilecek bazı bilgiler, Gürcistan’daki Dmanisi bölgesinden elde edilmiştir (Bilim ve Teknik, sayı: 398, Ocak 2001). Burada bulunan fosil insanların Homo ergaster olduğu düşünülmektedir.
Resim: Dmanisi'den Homo ergaster.

Kalın ve belirgin kaş kemerleri olan Homo erectus’un yaklaşık olarak günümüzden 1.9 milyon yılla 220 bin yıl önce yaşamış olduğu kabul edilmektedir. Homo erectus başarılı bir alet yapımcısı olması ve ateşi kontrollü bir şekilde, istediği zaman yakıp istediği zaman söndürebilmesi sayesinde Afrika dışındaki farklı ekolojik ortamlarda da yaşamını sürdürebilmiştir. Kısacası taş aletlerin yapımı ve ateşin kontrol altına alınması evrimimizin dönüm noktalarındandır (James 1989). Homo erectus da Oldowan türü aletler yapmıştır. Bu aletlerin Homo erectuslar tarafından Eski Dünya’nın neredeyse her yerinde, en uzun süre kullanılan aletler olmasının nedeni, bu insanların başka aletler geliştiremeyecek kadar “ilkel” olmaları değil, bu aletlerin insanların gereksinimlerini karşılayabilmeyi sürdürmüş olmasıdır. Homo erectus türü insanlar, Güneydoğu Asya gibi hammadde kaynakları açısından kısıtlı bölgeler dışında, bulundukları her yerde genel olarak birbirine benzer aletler kullanmışlardır.
Resim: Homo erectus

Homo erectus’a ait başka bir işleyim de genel olarak Acheul adıyla tanımlanan iki yüzeyli (el baltası) işleyimidir. Homo erectuslar Afrika’dan ilk çıktıklarında Oldowan türü aletler yapmaktaydılar. Ancak günümüzden yaklaşık 1.6 milyon yıl önce Afrika kıtasında, taş yumrularının çepeçevre işlenmesiyle oluşturulan iki yüzeyliler ortaya çıktı. Bu iki işleyim de aynı zamanda dünyanın farklı yerlerinde kullanılmışlardır. Oldowan işleyimi genel olarak Doğu Avrupa ve Asya’da, Acheul işleyimi ise Afrika ve Batı Avrupa’da yaygındır. Bu ayrımın nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir. Bu iki bölgenin sınırlarının en azından bir bölümünün ülkemiz topraklarında olması olasıdır. Acheul türü iki yüzeyliler Anadolu’da yaygın olarak bulunsalar da, ülkemizin kuzeydoğusuna doğru Acheul işleyimleri azalmakta ve yerlerini Oldowan işleyimlerine bırakmaktadırlar (Dinçer 2001). Bu işleyimlerin, genel olarak, aynı işler için tasarlanmış oldukları varsayıldığında, bu işleyimlerin coğrafi ayrımının nedeni konuşulabilen dille ilgili düşünülebilir (Leakey-Lewin 1998). Ancak bu aletlerin farklı amaçlar için yapıldıkları düşünüldüğünde (Arsebük 1995a), farklı ekonomileri düşünmek gerekecektir.

Bu yazının bütün bölümleri