Sonuçlar: Bursa'da Paleolitiğin ilk kanıtları

Berkay Dinçer

Sonuçlar: Bursa'da Paleolitiğin ilk kanıtları
Şahinkaya Mağarası'nda  bulunan üç taş buluntunun, düzeltili aletler olmaları, bunların Orta Paleolitik Çağ'a tarihlenmesini kolaylaştırmaktadır. Görükle'de bulunan Levallois çekirdek ve yan kazıyıcı da burada Orta Paleolitik Çağ'a ait buluntuların da olduğunu kanıtlamaktadır. Bununla birlikte, yongaların büyük çoğunluğu ve Levallois olmayan diğer çekirdeklerin durumu da, Yarımburgaz kazısından bilinen (Kuhn et al. 1996) düzeltisiz ve Levallois özelliği olmayan yongalarla benzerlik göstermektedir. Bu, Deneme Tarlası'nda, Yarımburgaz'la çağdaş, Alt Paleolitik Çağ'ın geç ya da Orta Paleolitik Çağ'ın erken bir evresinin de bulunabileceğini aklımıza getirmektedir. Yarımburgaz'da Levallois üretiminin olmadığı (Arsebük 1998b) göz önüne alındığında, Yarımburgaz'dakilere benzer buluntularla birlikte Levallois bir çekirdeğin varlığı, teknolojinin zaman içinde değişimini göstereceği gibi, kuzeybatı Anadolu'da değişik kültürel bölgelere de işaret edebilir.
Resim: Görükle'den Paleolitik taş aletler.

Şahinkaya Mağarası'nın  yasadışı yollarla kazılmış olması, süren tahribattan bu önemli buluntu yerini kurtarabilmek için bir an önce bilimsel bir araştırmanın yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. Aksi halde, mağaranın içinde sadece küçük bir alanda korunmuş olabilecek kültür tabakaları da yok edilme riski ile karşı karşıya kalacaktır. İleride gerçekleştirilecek araştırmalar, bu buluntuların Paleolitik Çağ kültürlerinin anlaşılmasındaki katkılarını arttıracaktır. Taş aletlerle birlikte hayvan kalıntılarının da bulunması, mağaranın Paleolitik Çağ arkeolojisi açısından önemini arttırmaktadır.


Esas olarak Yarımburgaz Mağarası (Arsebük 1998b) ve Kaletepe Deresi 3 (Slimak-Dinçer 2007) gibi, Türkiye'de Paleolitik Çağ ile ilgili detaylı bilgimizin olduğu kazıların yapıldığı yerler, taş aletlerin yapımı için gerekli hammaddelerin bol olarak bulunduğu alanlarda bulunurlar. Görükle, ilk gözlemlerin ortaya koyduğu kadarıyla, hammadde kaynaklarının sınırlı miktarda ve boyut olarak da oldukça ufak olduğu bir bölgede, Paleolitik Çağ kültürlerinin teknolojik durumuyla ilgili önemli bilgiler sağlayabilir.

Şahinkaya Mağarası buluntularının içinde korteksli yongalar, çekirdekler ya da üretim artıkları gibi malzemenin şimdilik bulunmayışı, Görükle'de ise daha çok bu türde malzemenin bulunması, Bursa'daki bu iki buluntu yerinin birbirlerinden çok farklı işlevlere sahip olmuş olduğunu düşündürmektedir. Elbette iki buluntu yeri de henüz detaylı olarak araştırılmamıştır. Ancak ilk buluntuların gösterdiği, bu iki buluntu yerinin birbirleriyle olasılıkla çağdaş, ya da Paleolitik Çağ açısından kısa sayılabilecek zamanlarda değişik işlevlere sahip yerler olduklarıdır. Bu da bu keşiflerin, bölgenin tarihöncesi için değişik işlevlere sahip buluntu yerleriyle ilgili önemli ayrıntıların ortaya çıkarılmasına imkan sağlayacaktır.

Şahinkaya Mağarası ve Görükle Paleolitik Çağ buluntu yerleri, bugüne kadar Bursa ve çevresinde Neolitik çağdan daha eskiye ait buluntuların ortaya çıktığı ilk yerlerdir. Böylelikle, bu bölgede, Paleolitik Çağ'a ait kültürel kanıtların, bunlara yönelik araştırmalar gerçekleştirildiği takdirde açığa çıkarılabileceği ortaya konmuştur. Keşfettiğimiz bu iki Paleolitik buluntu yerinin ileride yapılacak yeni araştırmalara temel olabilecek nitelikte, ve kuzeybatı Anadolu'nun ve çevresindeki bölgelerin Paleolitik Çağ kültürlerinin daha iyi anlaşılabilmesine katkıda bulunabilecek önemli bir başlangıç olduğuna inanıyoruz. Taş aletlerin ve Şahinkaya Mağarası'nda bulunan hayvan kemiklerinin analizleri henüz bitmemiştir. Ancak ilk gözlemlerimizin bile bu iki buluntu yerinin önemini ortaya koymakta olduğu açıktır. Bu buluntular, kuzeybatı Anadolu'da çok az bilinen bir dönemle, Alt ve Orta Paleolitik Çağ ile ilgili önemli bir boşluğu doldurmaktadır.


NOTLAR
Şahinkaya Mağarası'nın Paleolitik Çağ arkeolojisi açısından önemi, Uludağ Üniversitesi Dağcılık Topluluğu tarafından gerçekleştirilen bir gezide keşfedilmiştir. Bu topluluktan Hamza İzmitli, Ali Rıza Günay, Engin Karaca ve Korcan Karaoysal’a, çok teşekkür ederiz. Ayrıca A. Ali Altın, Serkan Gündüz ve Murat Başlar’a yardımlarından dolayı teşekkür etmeyi bir borç biliriz. Bursa çevresinde yürütülen Paleolitik Çağ arkeolojisine yönelik çalışmalarımız, TÜBİTAK tarafından 107K559 numaralı proje ile desteklenmiştir. Prof. Dr. Mustafa Şahin olmasaydı, bu çalışmayı gerçekleştirmek mümkün olmayacaktı. Kendisine tüm yardımları için müteşekkirim.


Bu makalenin bütün bölümleri