Çanak Çömlek; (Seramik) Yapımı ve Özellikleri

1. Çanak Çömleğin Arkeologlar İçin Önemi

Kil kökenli maddelerden yapılan kap kacaklar genel olarak üçe ayrılmaktadırlar. Türkçe’de ilkel yöntemlerle yapılmış ve sırlanmamış olanlar, genel olarak, “çanak çömlek”; çanak çömlek gibi düşük ısıda fırınlanmış ama sırlanmış olanlar “seramik” (batı dillerinde “seramik” ya da “keramik” fırınlama ya da yapım tekniğine bakılmaksızın çanak çömleği de içeren bir kavram olarak kullanılmaktadır); ergime derecesine dek ısıtıldıktan sonra camsı bir yapıya sahip olanlar ise –sırlı olsun olmasın- “porselen” olarak tanımlanmaktadır.

İnsan kap kacaklarını kilden yapmaya ve ateşte pişirerek bugünlere kadar ulaşmasını sağlamaya Neolitik Çağ’la birlikte başlamış olsa da kil, ilk olarak Neolitik Çağ’dan daha önce, yaklaşık 22 bin yıl önce, Üst Paleolitik Çağ’da bir takım heykelciklerin yapılması için insanlarca kullanılmaya başlanmıştı. Kil Neolitik Çağ’la birlikte yalnız çanak çömlek yapımında değil mimaride de önemli bir görev üstlendi. Dal örgü duvarların, tabanların, ambarların sıvanmasında, ocakların, sekilerin ve kerpiç duvarların yapılmasında kil kullanıldı. Aynı zamanda heykelcikler, oyun ve sayı taşları ve bazı aletler de çanak çömlek gibi kilden yapılıyordu.

Bu kadar önemli bir nesneden çanak çömlek yapımı yaklaşık 8200 yıl önce Anadolu, Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’da ortaya çıktı ve 2000 yıl gibi insanlık tarihi için kısa bir sürede tüm Eskidünya’ya –bazı istisnalar hariç olmak üzere- yayıldı. Amerika kıtası da bundan yaklaşık 5000 yıl önce Yakındoğu’dakine benzer nedenlerle ama Yakındoğu ve tüm Eskidünya’dan bağımsız olarak çanak çömlek yapımına başladı. Avustralya kıtasının çanak çömlekle tanışması içinse Avrupalılarca işgal edilmesini beklemesi gerekti [Özdoğan 1997: 380].

Çanak çömlek, yazılı belgelerin olmadığı tarihöncesi çağların aydınlatılması için, çok asitli topraklar dışında, hiç bozulmadan kalabilmesi sayesinde, günlük yaşamın, ekonomik durumun, ticaretin, teknolojik düzeyin ve bunlara benzer pek çok şeyin anlaşılmasında arkeologlara en çok yardım eden buluntulardan biridir. Çanak çömlek yapım tekniğine, biçimine ve bezemesine göre topluluklara ayrılır ve bu toplulukların coğrafi ve zamansal dağılımı, mutlak tarihleme yapılamayan durumlarda –ve yapılabildiği durumlarda da- işe yarayan “göreli kronoloji”nin oluşturulmasında işe yarar. Çanak çömlek biçimlerinde ve yapımlarında oluşan değişimler, kültürel değişimlerin de yansıtıcısı olurlar. Çanak çömlek buluntuları sayesinde kil analizleri yapılabilir ve kilin kaynağına göre ticaret ve kültürel ilişkiler aydınlatılabilir [Özdoğan 1997: 381-382].